به‌شیر سه‌برى بۆتانى له‌باره‌ى كورده جووه‌كانى ئیسرائیل:
جوویێن كورد دئیسرائیلىَ دا دخوازن وه‌ك گه‌شتیاران وه‌لاتىَ باب و باپیرێن خوه ببینن
دیمانه/ عیسا بۆتانى
من له‌وه‌ته‌ى راپۆرت و نووسینه‌كانى ئه‌وم له رۆژنامه و گۆڤاره‌كاندا خوێندۆته‌وه كه‌وا له باره‌ى كورده جووه‌كانى ئیسرائیله‌وه بلاَوى كردۆته‌وه، خوازیارى ئه‌وه بووم بوارێكم بۆ برِه‌خسىَ تاكو پێى ئاشنا ببم و هه‌ر له‌مه‌رِ ژیان و ره‌وشی كوردانمان له‌وىَ دیمانه‌یه‌كى له‌گه‌ل بكه‌م و خوێنه‌رى كوردیش پتر زانیارییان له‌باره‌یه‌وه ده‌ست بكه‌وێت.ئه‌وه‌بوو ئیمێڵى ئه‌وم له یه‌كێك له گۆڤاره‌كاندا به‌رچاو كه‌وت و نامه‌یێكم بۆى نارد تاوه‌كو یه‌كترى بناسین و دواى چه‌ند كاتژمێرێك ئیمێلى هۆتمایڵى خۆمم كرده‌وه و بینیم كه كاك به‌شیر سه‌برى بۆتانى نووسه‌ر و گۆرانیبێژ و مۆزیكژه‌ن ئۆنلاَینه و ئیتر یه‌كترناسینه‌كه‌مان له‌وێوه ده‌ستى پێكرد و گفتى ئه‌م دیمانه‌یه‌م لێى ستاند...ئیتر هه‌ر له رێگاى ئینته‌رنێته‌وه ئه‌م دیمانه‌یه‌مان سازدا:
به‌شیر سه‌برى بۆتانى به‌ر له ولاَمدانه‌وه‌ى پرسیاره‌كان پێى باش بوو ئه‌م قسانه بكات:
- به‌رى كو ئه‌ز به‌رسڤا پرسێن وه بدم من دڤىَ چه‌ند تێبینیێن كورت ل سه‌ر كوردێن جوو دیار بكم دا خوه‌ندوارێن رێزدار چه‌ند پێزانینێن راست ل سه‌ر وان بزانن، ل په‌ى لهه‌ڤهاتنا هه‌ر سىَ ره‌ژیمێن ئیران و عیراق و ئیسرائیلىَ به‌رى سالا (1951) ىَ كو كوردێن جوو (یان جویێن كوردستانىَ، ژكوردستانا عیراقىَ و كوردستانا ئیرانىَ بهێن كۆمكرن و ده‌رخستن بۆ ئیسرائیلىَ... هنگىَ هژمارا وان (25) هه‌زار كه‌س بوون. ئێدى كوردێن جوو وه‌كو مریشكان ژئالیىَ پۆلیس و له‌شكه‌رێن عیراق و ئیرانىَ ڤه هاتن كۆمكرن، هه‌روه‌سا پاره و خانوو هه‌یێن وان ژى ژوان هاتن ستاندن و پاشىَ ژئیسرائیلىَ رِه هاتن فرۆتن. گه‌له‌ك جوو ژ كوردستانا توركیا و سووریىَ ژى هه‌ر بڤى ئاوایی هاتن ده‌رخستن.. هه‌ما ئه‌وبوو وژدانىَ هه‌ر چوار ره‌ژیمێن كو ب مرۆڤێن ژار و لاواز بازرگانى دكرن، هنده‌ك ژكوردێن جوو ل كوردستانىَ مان لىَ ژبه‌ر سته‌مێن ره‌ژیمێن ناڤبرى هه‌موو بوون بوسلمان و فله‌ه و تاڤىَ ده‌مىَ ژى نه‌ڤیێن وان مانه و دبێژنه وان (بنه جوو) ئانكو باب و باپیرێن وان جوو بوونه.
ژسالا (1961) هه‌تا (1991) ىَ جوویێن ناڤه‌رِاست و باشوورا عیراقىَ ژئالیىَ جووفرۆشان ڤه دهاتن كۆمكرن و فرۆتن، ب كورتى ژ ره‌ژیما عه‌بدولكه‌ریم قاسمى و تا سه‌ددام حوسێنى ژى ئه‌و ره‌ژیم هه‌موو جوو فرۆش بوون و هه‌م ژى ب كێشا فه‌له‌ستینىَ دله‌یستن و ب كورتى بازرگان بوون و ته‌نىَ ژبۆ به‌رژه‌وه‌ندیێن خۆ هزر دكرن.
دواى ئه‌وه‌ى به‌شیر سه‌برى بۆتانى له‌مه‌رِ چۆنیه‌تى كۆچكردنى جووه‌كانى كوردستان بۆ ئیسرائیل و سته‌مى ده‌سه‌لاَتى عێراقى ئه‌وسا كه به‌رامبه‌رییان ده‌كرا قسه‌كانى به كۆتا هات، ئێمه‌ش پرسیاره‌كانمان به‌مجۆره ده‌ستپێكرد..
* ئایا ناڤىَ كوردێن جوو دناڤا جڤاكا ئیسرائیلىَ دا تێته بهیستن؟
- به‌ڵى ژرۆژا كو ئه‌ز ل سالا (1986) ىَ گه‌هشتم ته‌ل - ئه‌ڤیڤىَ ل سه‌ر جادىَ بووم من دخوه‌ست شه‌ربه‌ته‌ك ڤه‌خۆم، ده‌ما خه‌لكى زانى ئه‌ز كوردم گه‌له‌كان ده‌ورو پشتا من گرتن و پرسا كورد و كوردستانىَ… زیندانێن عیراقىَ و سه‌ددام حوسێنى ژمن كرن و هه‌ر وه‌سا ئه‌وان ژمن رِه به‌حسا كوردێن جوو كرن. ب راستى ناڤىَ كوردێن جوو ل ئیسرائیلىَ هه‌رده‌م تێته بهیستن،ژبه‌ركو ئه‌و بخوه به‌شه‌ك ژجڤاكا ئیسرائیلىَ نه.. و جار جار مرۆڤ دراگه‌هاندنا ئیسرائیلىَ ده بابه‌ته‌كى ل سه‌ر وان دخوینیت یان ل سه‌ر به‌رهه‌مێن رۆشنبیر و سترانبێژێن وان ریكلامه‌كىَ دبینیت، هه‌ر وه‌سا ل مۆزه‌خانا ئۆرشه‌لیمىَ به‌شا كولادى ژى هه‌یه و به‌حسا وان تێته كرن و ل وێرىَ په‌رتووكه‌ك ل سه‌ر وان تێته فرۆتن.
* ئه‌و تا چ ئاسته‌كى خوه ب كورد دزانن و تا چه‌ندىَ ئه‌و شیاینه ده‌ست ژ دابونه‌ریتىَ ملله‌تى خوه به‌رنه‌ده‌ن؟
- كوردێن جوو خۆ ب كورد دژمێرن و ئه‌گه‌ر مرۆڤ ژوان بپرسیت كو ئه‌و كینه به‌رسڤا وان دبت "ئه‌نى كوردى" ئانكو ئه‌ز كوردم، هه‌ر وه‌سا ژئالیىَ جڤاكا ئیسرائیلىَ ڤه كورد تێنه هژمارتن… هه‌ما ژخوارن و ڤه‌خوارنا وان، ژداوه‌ت و شاهیێن وان و ژئاهه‌نگ و فیستیڤالێن وان دیاره كو ئه‌و كوردن… ب كورتى ئه‌و هه‌رده‌م گرێدایی كه‌ڤنه‌شۆپێن خۆ یێن كوردى نه.
* ل چ بیاڤ و ئالیه‌كى پتر دیمه‌نا جڤاكه‌كا بچووكا كوردان تێته تێبینیكرن و هه‌ژماران وان لدووڤ پێزانینێن ته چه‌ندن؟
- مرۆڤ دكارت ببێژت كو كوردێن جوو بێهتر دبیاڤىَ داوه‌ت، ئاهه‌نگ و فیستیڤالان دا باش دیار دبن… هنگىَ ئه‌و هونه‌رێن خۆ یێن فۆلكلۆرى پێشكێش دكه‌ن وه‌ك ستران و مۆزیك و گۆڤه‌ندێن كوردى. هه‌ر وه‌سا ل مۆزه‌خانا ئۆرشه‌لیمىَ به‌شا كوردى هه‌یه و هه‌ژمارا وان نوهۆ گه‌هشتیه بێهتر ژ (205) هه‌زرا كه‌سان.
* هه‌ڤبه‌ندیێن وان یێن جڤاكى دگه‌ل هه‌ڤدوو چه‌وایه و هه‌ست و ڤیانا وان ژبۆ كورد و كوردسانىَ چه‌وا پێناس دكه‌ى؟
- هه‌ڤبه‌ندیێن وان یێن جڤاكى ل گه‌ل هه‌ڤدوو خورتن، هه‌روه‌سا ئه‌و پترییا جاران هه‌ڤدوو ل ئاهه‌نگێن بنه‌مالىَ دبینن، جه‌ژنا بوونا زارۆكان، سونه‌تكرنا كورِكان،سێزده سالییا كورِكان و ل داوه‌تان… ئێدى ده‌ما ئه‌و هه‌ڤدوو دبینن پترییا جاران به‌حسا كورد و كوردستانىَ دكن و نه‌مازه به‌حسا كه‌نالێن كوردى و گه‌له‌ك بابه‌تێن دى. ئه‌وان ل سه‌ر هندىَ رِه پێوه‌ندییه‌كان باش ل گه‌ل عه‌ره‌بان هه‌یه و ل خۆشى و به‌هییان هه‌رده‌م پێكڤه‌نه، هه‌ژى گۆتنێیه كو براتییا كورد و عه‌ره‌بان ل ئیسرائیلىَ زۆر بهێزه.
* كوردێن جوو ل چ جهه‌كى ئاكنجینه و چ باژارِ یان باژارِۆك و تاخه‌ك ب ناڤىَ وان هاتیه نیاسین؟
- ئه‌و ل چه‌ند باژارِ و باژارِۆك و ده‌ڤه‌رێن ئیسرائیلىَ ئاكنجى نه، تڤێریا (ته‌بریا)، حه‌یفا، ئۆرشه‌لیم، ته‌ل-ئه‌ڤیڤ و بیابانا نێگڤىَ…. ئه‌وان ل ئیسرائیلىَ (35) گوند و باژارِۆكه‌ك هه‌نه ب ناڤىَ كه‌سته‌ل، یىَ كو ل سه‌ر چیایىَ سه‌هیۆنىَ دكه‌ڤت و خه‌لكێن باژارِىَ زاخۆ و دهۆك و سندۆرىَ نه، نموونه‌یه‌كا دى ژى هه‌یه كو تاخه‌ك ژتاخێن كه‌ته‌مۆنیم یێن كو ل ئۆرشه‌لیمىَ دكه‌ڤت هه‌موو كوردن.
* كه‌سێن به‌رنیاس و ناڤدار دناڤا وان دا هه‌نه؟ خودان باوه‌رِنامه و پۆستێن بلند دناڤا حكومه‌تا ئیسرائیلىَ دا هه‌نه؟
- كوردێن جوو یێن به‌رنیاس ل ئیسرائیلىَ گه‌له‌كن، ئه‌و جۆتیار و كاركه‌ر و سه‌رباز و ئه‌فسه‌ر و جه‌نه‌رال و دكتۆر و ئه‌ندازیار و مامۆستا و رۆشنبیرن و تا دوماهیىَ، ئێدى نه پێدڤییه ئه‌ز به‌حسا گه‌له‌كان بكم… لىَ ئه‌ز دىَ ب كورتى به‌حسىَ هنده‌كان بكه‌م: یاكۆڤ یاكۆڤ، به‌رىَ سه‌كره‌ته‌رىَ سه‌رۆك وه‌زیر ئیسحاق شه‌میرى بوو خه‌لكىَ سندۆر دهۆكه/ ئیسحاق مۆردیخاى به‌رىَ وه‌زیرىَ به‌رگریا ئیسرائیلىَ بوو خه‌لكىَ ئاكرىَ یه/ سیمانتۆڤ ئه‌بره‌هام به‌رپرسىَ كارێن ره‌وشنبیرى بوو خه‌لكىَ زاخۆیه/ وه‌رده شیلۆ نڤیسكاره خه‌لكىَ زاخۆیه/ یۆنا تسه‌بار پرۆفیسۆره خه‌لكىَ زاخۆیه/ ره‌حه‌میم یۆنا سیاسه‌تڤانه خه‌لكىَ گوندىَ هیزا- بجیل یا ئاكرىَ یه/ عوورى مالمیان یاریكه‌رىَ تۆپا پێیه خه‌لكىَ مۆكریانه/ رۆنین نیسان عه‌مران سورچى هونه‌رمه‌ند و سترانبێژه خه‌لكىَ گوندىَ هیزا- بجیل یا ئاكرىَ یه/ حه‌داسه یێشووروون سترانبێژه خه‌لكىَ ئوورمیه‌یه/ ئیسحاق كاله هونه‌رمه‌ند و سترانبێژه خه‌لكىَ نێروه‌یه/ نازىَ سه‌یدۆف ده‌نگبێژه بامه‌رِنییه/ مریه‌م ده‌نگبێژه بامه‌رِنییه/ مۆردیخاى مۆشىَ عزرا ده‌نگبێژه خه‌ڵكى ده‌ڤه‌را زێباره و…. تا دویماهیىَ.
* ئه‌و ب چ شێوه‌یێكى كوردینییا خوه دده‌نه دیاركرن، جل و به‌رگ، گۆڤه‌ند و ئاخفتنا ب زمانىَ كوردى یان چه‌وا؟
- ژیانا وان ب خوه كوردییه، هونه‌رێن كوردى وه‌ك مۆزیك و ستران و جار جارژى شانۆگه‌رى ژى ژئالیىَ وان ڤه تێت پێشكێش كرن، ئه‌و جه‌ژنا (كه‌پرا شینا) ل پاهیزىَ پیرۆز دكن… هنگىَ ل ده‌شته‌كىَ یان ل مه‌یدانه‌كىَ فیستیڤالا (سه‌هرانىَ) ئاماده دكه‌ن و هنده‌ك ژوان ب جل و به‌رگێن كوردى به‌شدار دبن. ل سه‌ر هندىَ رِا ژى جوویێین كوردستانا ئیرانىَ جه‌ژنا بوهارىَ پیرۆز دكن یا كو ئه‌م دبێژنىَ نه‌ورۆز، لىَ بكار ئانینا زمانىَ كوردى ل ئیسرائیلىَ سال بۆ سالىَ كێمتر دبیت، ل بیرا منه كو به‌رى (22) سالان پترییا وان ب كوردى و ئارامى دئاخفتن لىَ ئه‌ڤرۆ بكار ئانینا ڤان هه‌ردوو زمانان كێمتر بوویه… هه‌روه‌سا بكارئانینا زمانىَ كوردى ل نك مه ل ئه‌ورۆپىَ ژى ژمێژڤه نه‌مایه.
* تو وه‌ك هونه‌رمه‌ند و رۆژنامه‌ڤانه‌كى كورد چ ئه‌گه‌ره‌ك هه‌بوو هۆسان ل ته بكه‌ت كو بێتر ل سه‌ر ژیان و هونه‌ر و هه‌بوونا وان راوه‌ستى؟ هه‌روه‌سا تو ئاستىَ وان یىَ هونه‌رى چه‌وا دبینى؟
- وه‌ك من دیار كركرییه كو ئه‌ز سالا 1986 ى چووم ئیسرائیلىَ ئه‌گه‌ر ژى ئه‌و بوو داكو ل دوو ئاهه‌نگ و فیستیڤاله‌كى به‌شدار ببم و ته‌نىَ هه‌فتییه‌ك ل وێرىَ بمینم، لىَ ژنه‌كا كۆیی (ره‌جینه ئیسحاق حه‌ى) گۆته من "تو ژى وه‌ك كورِىَ منى ل مالا مه بمینه و كا تو چ دخوازى ئه‌م دىَ هاریكارییا ته بكین".. من ژى ب گۆتنا وىَ كر و ده‌مه‌ك درێژ ل ئیسرائیلىَ مام ئێدى چۆنا من بۆ ئیسرائیلىَ نه ته‌نىَ ژبۆ دانوستاندنێن هونه‌رى و رۆشنبیرى لگه‌ل كوردێن جوو به‌س، لىَ ژبۆ گه‌له‌ك ئارمانجێن دى ژى بوو. وه‌ك دانوستاندنێن هونه‌رى و رۆشنبیرى ل گه‌ل جوویێن عیراقىَ و عه‌ره‌بێن ئیسرائیلىَ ژى… هه‌روه‌سا دانوستاندنێن هونه‌رى و رۆشنبیرى ل گه‌ل فه‌له‌ستینیان ل فه‌له‌ستینىَ و تا دویماهیىَ. ده‌ربارا ئاستىَ ده‌نگبێژ و سترانبێژ ومۆزیكژه‌نێن وان یىَ هونه‌رى وه‌ك ل هه‌موو ده‌وله‌تێن جیهانىَ یه ده‌نگبێژ و مۆزیكژه‌نێن ئاره‌زوومه‌ند و هونه‌رمه‌ند هه‌نه و دیساژى ئاست نزم و ئاست بلندژى هه‌نه. ده‌نگبێژ و سترانێژێن وان ب كیمى ڤه ب چوار زمانان دسترن(كوردى، ئارامى، عه‌ره‌بى، عیبرى)، وه‌ك من گۆت كو بكارئانینا زمانىَ كوردى و ئارامى ل نك وان ساڵ بۆ سالىَ كێمتر دبیت ئانكو نه‌ڤیێن وان ئیرۆ ب كوردى و ئارامییه‌كا شكه‌ستى دسترن لىَ هنده‌ك ژى هه‌نه كو ب كوردییه‌كا خۆش دسترن.
* هونه‌رمه‌ند و رۆژنامه‌ڤانێن ناڤدار دناڤا وان دا كینه؟ ئایا رۆژنامه گۆڤار به‌لاڤۆك و سازیێن راگه‌هاندنىَ ل ئیسرائیلىَ هه‌نه؟
- به‌لىَ گه‌له‌ك ده‌نگبێژ و سترانبێژ هونه‌رمه‌ند و نڤیسه‌ر و رۆژنامه‌ڤانێن كورد ل ئیسرائیلىَ هه‌نه و من ناڤىَ هنه‌كان ل پرسیارێن به‌رىَ گۆتن، ل ئیسرائیلىَ گه‌له‌ك سه‌نته‌رێن رۆشنبیرى هه‌نه و هه‌روه‌سا ل ناڤچێن بچووك ژى هه‌نه وه‌ك ل گوندان. سه‌نته‌رێن رۆشنبیرى بێهتر ل سه‌ر ستران و گۆڤه‌ند ومۆزیكا كوردى رادوه‌ستن و جار جارژى شانۆگه‌ریێن فۆلكلۆرى پێشكێش دكه‌ن… لىَ ل ناڤچێن بچووك ب زمانىَ عیبرى گۆڤار و به‌لاڤۆك ژى ده‌ردكه‌ڤن و تێده به‌حسا ره‌وشا گوندان ب گشتى تێت كرن و هه‌روه‌سا په‌یامێن هونه‌رى و چاندى ژى. وه‌لىَ ژبه‌ر فشارىَ توركیىَ ل سه‌ر ئیسرائیلىَ كوردێن جوو دراگه‌هاندنا ئیسرائیلىَ ده نه چه‌له‌نگن ل سه‌ر هندىَ رِا وان ماف نینه كو دكارێن هونه‌رى و ره‌وشه‌نبیرى دا ل ئه‌وروپا و هه‌رێما كوردستانىَ به‌شدار ببن… ئه‌ڤه‌ژى جهىَ داخىَ و مخابنیىَ یه ژله‌و ئه‌وان گه‌له‌ك ره‌خنه هه‌نه یێن هه‌ر نایێن قه‌بوول كرن.
* هیڤى و ئومیدێن كوردێن ئیسرائیلىَ چ نه؟
- هیڤى و ئومیدێن وان گه‌له‌كن وه‌ك مافێن نه‌ته‌وا كورد ل كوردستانىَ ب گشتى ئه‌و دخوازن وه‌ك گه‌شتیاران وه‌لاتىَ باب و باپیرێن خوه ببینن، هنده‌ك دخوازن كارىَ بازرگانیىَ ل كوردستانىَ بكن… هه‌روه‌سا ره‌وشه‌نبیر و سترانبێژ و هونه‌رمه‌ندێن وان ژى دخوازن ل كه‌نالێن كوردى ل ئه‌وروپا و كوردستانىَ به‌شدار ببن، هه‌روه‌سا ئه‌وان گه‌له‌ك جاران ژمن خوه‌ست من ژى به‌رسڤا وان دا "دیتنه‌كا هۆسا ژمه‌ژیىَ خوه باڤێژن، من كر و نه‌كر چىَ نه‌بوو چونكو هه‌موو به‌رپرسێن كه‌نالێن كوردى ناخوازن ناڤىَ ئیسرائیلىَ ببهیزن".
* په‌یڤا ته یا دویماهیىَ چیه؟
- په‌یڤا من یا دووماهیىَ ئه‌وه كو راگه‌هاندنا عه‌ره‌بى و كوردى ل ئه‌وروپا و عیراقىَ ژ ئارمانجا من یا هونه‌رى و رۆشنبیرى تێناگه‌هن، لىَ ژوان ڤه ئه‌ز بوومه سه‌هیۆنى ..كافر .. خاین، ژله‌و رِه ل ئه‌وروپا و عیراقىَ بیاڤ و رىَ هه‌ر ده‌م لبه‌ر من تێنه گرتن. هه‌ما ژبه‌ر هندىَ زیانێن مه‌زن گه‌هشتنه من و ل سه‌ر هندىَ رِا ژى ئه‌ز گه‌له‌ك جاران ژئالیىَ هێزێن چه‌پ و ئیسلامى ڤه هاتمه گه‌ف كرن… ئێدى ئه‌ز نزانم كا ئه‌ز دىَ كارێن خۆیێن هونه‌رى و رۆشنبیرى به‌رده‌وام بكم یان نا؟؟!! ژبه‌ركو ره‌وشا من سال بۆ سالىَ خرابتر دبیت و ناڤىَ من ژبه‌ر ناڤێن ئیسرائیل و فه‌له‌ستینىَ پیستر دبیت، ئێدى ل سه‌ر ڤىَ دیدارىَ پرِ سوپاسیا وه دكه‌م و هه‌ر بژین.
